Στο κέντρο του νησιού, 16 χλμ από τη Χώρα, βρίσκεται το κατάφυτο από ελιές λεκανοπέδιο της Τραγαίας. Περιβάλλεται από τους ορεινούς όγκους της «Κορώνου» και του «Φαναριού» στα βόρεια και από το μεγαλοπρεπή «Ζα» στα νοτιοανατολικά. Η θέση της Τραγαίας την έκανε ανέκαθεν το εμπορικό κέντρο της ορεινής Νάξου. Τα χωριά της Τραγαίας, το Χαλκί, το Κουτσοχεράδο, το Τσικαλαριό, το Κεραμί, το Μετόχι,  ο Καλόξυλος, τα Μονοίτσια(Ράχη), οι Ακαδήμοι, το καθένα μετις ιδιαιτερότητες και το χαρακτήρα του κοντά όμως το ένα στο άλλο αποτελούσαν πάντα μια ενότητα.

Η πλούσια ιστορία της Τραγαίας ξεκινάει από τα αρχαία χρόνια. Μονοπάτια από το Τσικαλαριό και το Κουτσοχεράδο οδηγούν στο Απάνω Κάστρο, που δεσπόζει στην κεντρική Νάξο από την αρχαιότητα. Με το προϊστορικό τείχος του αποτελούσε το φρούριο της αρχαίας Τραγέας και στους πρόποδές του σώζονται δύο αρχαία νεκροταφεία της Γεωμετρικής περιόδου. Εκεί μπορεί να δει κανείς και ένα «Μενχίρ», δηλαδή μια στητή πέτρα, ένα πέτρινο μεγαλιθικό μνημείο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος και ομορφιάς. Το κάστρο, που χρησιμοποιήθηκε διαδοχικά και στη βυζαντινή και στην ενετική εποχή, είναι πολύ εντυπωσιακό: τείχη, πολεμίστρες, δεξαμενές, ξωκλήσια, παλάτια, απαρτίζουν μια μεσαιωνική πολιτεία που αποζημιώνει τον επισκέπτη για την όποια κούραση της πεζοπορίας.

Στην Τραγαία είναι χτισμένες οι περισσότερες από τις εκκλησίες  του νησιού, για αυτό το λόγο άλλωστε έχει χαρακτηριστεί το λεκανοπέδιο της Τραγαίας «ένας νησιωτικός Βυζαντινός Μυστράς». Πολλές οι αξιόλογες εκκλησίες διάσπαρτες στα χωριά του λεκανοπεδίου, με παλαιότερη(πιθανόν του 6ου αιώνα) την Παναγία Πρωτόθρονο (Ευαγγελίστρια) στο Χαλκί, σημαντική τόσο για την αρχιτεκτονική της όσο και για τα επάλληλα στρώματα των τοιχογραφιών της. Πρόκειται για ναό μεταβατικού τύπου σταυροειδή με τρούλο που στη σημερινή μορφή του κατατάσσεται μεταξύ 9ου και 10ου αιώνα. Η ζωγραφική διακόσμηση του ναού έγινε σε πέντε διαφορετικές εποχές και αποτελείται από τρία διαδοχικά στρώματα με εξαιρετικές αγιογραφίες: ένα από τα στρώματα είναι της εικονομαχικής  περιόδου και βρίσκεται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο δίπλα στο ναό.

Εξαιρετικό  ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει ο Άγιος Γεώργιος ο Διασορίτης λίγο έξω από το Χαλκί στο δρόμο για τα Μονοίτσια. Είναι σταυροειδής με τρούλο, με σημαντικές αγιογραφίες του 11ου -13ου αιώνα. Στα Μονοίτσια, έναν οικισμό που μετά από χρόνια ερήμωσης αρχίζει να αποκτά και πάλι περισσότερους κατοίκους, θα δούμε επίσης τον Άγιο Ισίδωρο και την Παναγία Ραχιδιώτισσα. Λίγο παραπάνω, στον Καλόξυλο βρίσκεται η Παναγία Δαμνιώτισσα και στο κοντινό Κεραμί ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος.

Η Τραγαία κατέχει εξέχουσα θέση τη βυζαντινή και ενετική περίοδο και στο διοικητικό τομέα. Στον κάμπο της Τραγαίας υπάρχει πληθώρα βενετσιάνικων μνημείων, όπως ο τριώροφος πύργος της ενετικής οικογένειας Μπαρότσι στο Χαλκί, δίπλα στην Πρωτόθρονο.

Κτίσματα επίσης της οικογένειας των Πολιτών (Μαρκοπολιτών), που εξουσίαζαν την Τραγαία επί Τουρκοκρατίας είναι ο πύργος του Παπαδάκη στους Ακαδήμους, ο πύργος του Καλαβρού στο Κεραμί και ο πύργος του Μετοχιού. Στον Καλόξυλο βρισκόταν ο πύργος του Κόκκου και των Κορονέλλων που γκρεμίστηκε για να φτιαχτεί με τα υλικά του η εκκλησία του χωριού.

Το πλήθος των μνημείων, των εκκλησιών, η γεωγραφική θέση στο κέντρο του νησιού, έκαναν την Τραγαία το διοικητικό και εμπορικό κέντρο της ορεινής Νάξου. Δεν είναι τυχαίο ότι όταν ακόμα τα υπόλοιπα χωριά φωτίζονταν με λυχνάρια, το Χαλκί είχε ηλεκτρικό φως. Στο Χαλκί μπορεί κανείς να δει πολύ όμορφα νεοκλασικά κτίρια, ενδεικτικά της οικονομικής άνθησης  που γνώρισε το χωριό. Προσφέρεται επίσης για περίπατο στα πλακόστρωτα σοκάκια του, για φαγητό, καφέ και για ψώνια, ενώ εδώ μπορεί κανείς να δοκιμάσει το «κίτρο» στην ποτοποιία Βαλληνδρά που από το 1896 παράγει το περίφημο λικέρ και να ξεναγηθεί στο παραδοσιακό αποστακτήριο.

Κάθε χωριό διαφορετικό, το Χαλκί με τα νεοκλασικά του, το Κεραμί με τα σοκάκια του, το Τσικαλαριό με την άγρια ομορφιά του Απάνω Κάστρου, ο Καλόξυλος με τα λουλούδια και τα περιβόλια του. Σταθερή αξία η  Τραγαία αποτελεί ένα συνταίριασμα ιστορικής μνήμης, παράδοσης και αισθητικής.

Φωτογραφία: FISH OLIVE

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported License.